Co to jest ślepota rzeczna? Objawy i leczenie

ślepota rzecznaŚlepota rzeczna, inaczej onchocerkoza to choroba, która atakuje nie tylko wzrok, ale również skórę. Epidemiologia schorzenia jest ściśle związana z nicieniem Onchocerca volvulus przenoszonym przez ludzi, zwierzęta gospodarskie i muchy. Występuje głównie w Afryce, Ameryce Południowej oraz na Półwyspie Arabskim.

Według Światowej Organizacji Zdrowia na całym świecie ze ślepotą rzeczną boryka się ponad 18 milionów osób. Szacuje się, że z powodu tej choroby ok. 270 tysięcy osób straciło wzrok, a ok. 500 tysięcy dotkniętych jest znacznym osłabieniem ostrości widzenia. Rozpoznanie schorzenia na wczesnym etapie zwiększa szanse na zachowanie wzroku.

Co to jest ślepota rzeczna?

Ślepota rzeczna (ang. river blindness), znana również pod nazwą onchocerkoza, to choroba, która jest wywołana przez zakażenie nicieniem Onchocerca volvulus. Została odkryta w 1915 roku przez lekarza Rodolfo Roblesa. To przewlekłe schorzenie pasożytnicze (filarioza). Swą nazwę zawdzięcza temu, że jest przenoszona przez meszki z rodzaju Simulium występujące w pobliżu rzek oraz strumieni.

Ślepota rzeczna uważana jest za zaniedbaną chorobę tropikalną. Przez długi czas była uznawana za jedną z głównych przyczyn utraty wzroku. Sytuacja ta nieco się zmieniła dzięki wprowadzeniu skutecznych programów zwalczania choroby oraz odpowiedniej profilaktyki.

Przyczyny ślepoty rzecznej

Przyczyną ślepoty rzecznej jest zakażenie nicieniem Onchocerca volvulus. Pasożyty wnikają do oka, powodując uszkodzenie spojówki, naczyniówki, rogówki i siatkówki. W konsekwencji prowadzi to do ślepoty.

Z reguły, aby doszło do zakażenia, konieczne jest wielokrotne ugryzienie zarażonych samic. Wówczas larwy robaka zostają wszczepione do tkanki podskórnej. Przez 6 – 18 miesięcy dojrzewają i zmieniają się w dorosłe osobniki, które mogą osiągnąć nawet kilkadziesiąt centymetrów długości.

Jeżeli samica ugryzie osobę zarażoną onchocerkozą, spożyje zakażoną krew i będzie przenosić chorobę na kolejne osoby oraz zwierzęta.

Dorosłe osobniki żyją w guzach pod skórą nawet do 15 lat, w tym czasie produkując miliony larw, które przemieszczają się podskórnie w kierunku oczu. Objawy choroby nasilają się, gdy robaki umierają. Im dłużej człowiek jest zarażony, tym większe prawdopodobieństwo intensyfikowania się objawów.

Czynniki ryzyka ślepoty rzecznej

Meszki z rodzaju Simulium żyją oraz rozmnażają się w okolicach szybko płynących strumieni i rzek na obszarach międzyzwrotnikowych. Blisko 90% zachorowań odnotowano na terenie Afryki. Przypadki występowania ślepoty rzecznej odkryto także w Jemenie oraz krajach Ameryki Łacińskiej.

Najbardziej zagrożoną grupą są mieszkańcy, wolontariusze i misjonarze działający w Afryce. Zdarza się również, że zakażenie atakuje podróżnych, którzy byli narażeni na wielokrotne ugryzienie meszki będącej nosicielem Onchocerca volvulus.

Objawy ślepoty rzecznej

Pierwsze objawy ślepoty rzecznej mogą pojawić się po 3 – 4 miesiącach od zakażenia. Czasami może minąć nawet rok, zanim osoba zarażona doświadczy dolegliwości. Początkowo dotyczą one skóry. Są to głównie:

  • podskórne grudki i guzki na tułowiu, pośladkach oraz kończynach (wewnątrz znajdują się żywe lub martwe pasożyty),
  • grudki mogą wapnieć lub serowacieć,
  • łuszczące się owrzodzenia na skórze,
  • miejscowe obrzęki,
  • pogrubienie skóry
  • intensywny świąd skóry,
  • rumień,
  • odbarwienia na skórze (zmiany pigmentacyjne),
  • wysypka,
  • zanik gruczołów potowych,
  • utrata elastyczności skóry, staje się cieńsza,
  • przedwczesne starzenie się skóry na skutek niszczenia kolagenu i elastyny przez larwy.

Wśród innych symptomów onchocerkozy wyróżnić można:

  • zaćma,
  • światłowstręt,
  • obrzęk węzłów chłonnych,
  • punktowe zapalenie rogówki,
  • zmętnienie rogówki,
  • twardniejące zapalenie rogówki,
  • zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej lub ciała rzęskowego,
  • uszkodzenie źrenicy,
  • zapalenie siatkówki,
  • zapalenie nerwu wzrokowego lub jego zanik,
  • upośledzenie widzenia lub nawet całkowita utrata wzroku.

Diagnostyka ślepoty rzecznej

Ślepotę rzeczną można zdiagnozować poprzez wykonanie testów. Jeżeli pacjent zaobserwuje u siebie stwardnienia skóry i guzki, powinien udać się do lekarza. Ten z kolei powinien zlecić biopsję skóry. Podczas tego zabiegu pobierana jest niewielka próbka skóry. Zazwyczaj konieczne jest pobranie fragmentów z kilku części ciała. Przy zmianach skórnych może być również wykonywane USG lub rezonans magnetyczny.

Stosowane jest także badanie lampą szczelinową. Wówczas możliwe jest uwidocznienie larw w rogówce bądź przedniej komorze oka.

Onchocerkozę można zdiagnozować, wykonując test Mazzottiego. Jednym ze sposobów jest nałożenie dietylokarbaminazyny (DEC) na skórę. U osoby, która jest zakażona, wystąpi miejscowy świąd i wysypka. Inną metodą jest doustne podanie leku. U pacjentów ze ślepotą rzeczną pojawia się wówczas silne swędzenie – w ciągu dwóch godzin.

Zobacz też:

Negatywny wpływ światła niebieskiego na wzrok

Oscylopsja. Na czym polega ta choroba oczu, objawy, leczenie

Zespół Hornera: przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie. Co powinieneś wiedzieć o zespole Hornera

Jak dobierać i gdzie kupować soczewki kontaktowe?

Rozpoznanie choroby możliwe jest także poprzez:

  • zastosowanie nodulektomii, która polega na chirurgicznym usunięciu guzka i zbadaniu go pod kątem występowania robaków,
  • test PCR – pozwala na wykrycie zakażenia nawet w niewielkim stadium, jest to jednak kosztowne badanie,
  • płytkowy test przeciwciał – na specjalną kartę zostaje zaaplikowana kropla krwi, papier zmienia kolor, jeżeli wykryte zostaną przeciwciała przeciwko infekcji (ze względu na niewielkie wymagania sprzętowe badanie to świetnie sprawdza się w terenie),
  • test immunoenzymatyczny (ELISA) – wymaga on jednak specjalistycznego sprzętu.

W celu ułatwienia diagnostyki należy podczas wywiadu z lekarzem powiedzieć o odbytych podróżach, zwłaszcza gdy były to kraje, w których występowanie ślepoty rzecznej jest powszechne.

Leczenie ślepoty rzecznej

Leczenie onchocerkozy polega na podaniu leku. Najczęściej stosowana jest iwermektyna, a jej dawkę dostosowuje się do masy ciała pacjenta. W przypadku zakażenia środek powinien być podawany raz lub dwa razy do roku, aby zapobiec uwalnianiu larw przez samice muszek.

Według niektórych źródeł środek ten nie niszczy dorosłych osobników, jednak hamuje namnażanie się larw. Czasami konieczne jest przyjmowanie leków do końca życia.

Prowadzono również badania nad skutecznością dodania doksycykliny do iwermektyny, jednak otrzymane wyniki były niejednoznaczne. W leczeniu stosowane jest także chirurgiczne usuwanie podskórnych guzków. Zabieg ten wykonywany jest jednak rzadko.

Zapobieganie ślepocie rzecznej

Syndrom „kiwania głową” jest postacią padaczki, którego występowanie wiąże się ze ślepotą rzeczną. To stosunkowo rzadkie schorzenie, które dotyka ok. 10000 dzieci we wschodniej Afryce. Dlatego w Afryce oraz Ameryce Południowej realizowane były programy, które pozwoliły na zmniejszenie liczby zachorowań na onchocerkozę.

Dotychczas nie udało się opracować szczepionki zapobiegającej ślepocie rzecznej. Najlepszą profilaktyką jest unikanie ugryzienia przez meszki z rodzaju Simulium. Na obszarach tropikalnych, na których odnotowano występowanie ognisk choroby, zaleca się noszenie ubrań z długim rękawem i spodni z nogawkami zakrywającymi kostki oraz używanie środków przeciwko owadom. Wskazane jest także korzystanie z moskitier.

Pacjenci, którzy zaobserwują u siebie jakiekolwiek objawy świadczące o rozwijającej się infekcji, powinni skontaktować się z lekarzem, aby jak najszybciej rozpocząć leczenie.

Od redakcji:
Artykuł przygotowany przez zespół optometrystów, odpowiedzialnych są za realizację Poradnika Optometrysty Szkla.com. Zawarte w nim informacje o tematyce medycznej mają charakter poglądowy i nie mogą być traktowane jako profesjonalna porada lekarska – w tym celu należy skonsultować się z okulistą lub optometrystą.

Źródła informacji:
[1] Wyjazd wolontariuszy do Republiki Środkowoafrykańskiej. „Optyka”, numer 6 (55), 2018, s. 103
[2] Dycht M., Strategie profilaktyki i leczenia wad i chorób wzroku a wrażliwość duchowa w systemie ochrony zdrowia. Seminare, t. 35, 2015, nr 3, s. 129 – 141,
[3] Kimszal E., Ścisłowska N., Van Damme-Ostapowicz K., Podróżniku, czy masz odpowiednią wiedzę na temat mało znanych chorób tropikalnych?. Pielęgniarstwo polskie, nr 3(61), 2016, s. 423,
[4] Everything You Should Know About Onchocerciasis (River Blindness). Healthline

Ocen: 4
Nie ma jeszcze komentarzy

Zostaw odpowiedź

Twój adres email nie będzie publikowany