Spis treści
Układ równowagi a zmysł wzroku
Układ równowagi odpowiada przede wszystkim za koordynację ruchową, a ściślej – przestrzenną zależność kończyn i głowy względem siebie, co pozwala zachować balans podczas poruszania się czy stania. Ale nie tylko – narząd równowagi odpowiada ponadto za utrzymanie ostrego widzenia podczas wykonywania ruchów głowy i ciała. Układ równowagi obejmuje szereg wzajemnie powiązanych elementów, odpowiedzialnych za wielozmysłową kontrolę równowagi.
W skład układu równowagi wchodzą:
- 3 kanały półkoliste ucha wewnętrznego, zlokalizowane w błędniku; błoniaste kanały półkoliste umiejscowione są w taki sposób, że każdy z nich ustawiony jest w płaszczyźnie prostopadłej względem dwóch pozostałych; kanały te mają długość od 1,5 – 2 cm i wypełnione są przychłonką;
- narządy otolitowe, czyli woreczek i łagiewka, odpowiadające za zachowanie równowagi statycznej; woreczek i łagiewka zawierają tzw. plamki zmysłowe, które wrażliwe są na przyspieszenia liniowe – łagiewka reaguje na przyspieszenia liniowe poziome, zaś woreczek; – na przyspieszenia liniowe pionowe; łagiewka i woreczek tworzą przedsionek, czyli błędnik przedsionkowy, od przodu łączący się z błędnikiem ślimakowym, a z tyłu – z kanałami półkolistymi.
Wpływ oscylopsji na układ równowagi
Dla podtrzymania równowagi niemałe znaczenie mają także informacje wzrokowe, a także receptory mięśni szyi, umożliwiające ocenę pozycji głowy w stosunku do ciała. Ogromną rolę odgrywa odruch przedsionkowo – oczny VOR. Odruch ten sprowadza się do skojarzonego ruchu gałek ocznych w kierunku przeciwnym do ruchu głowy, co ma na celu stabilizację obrazu na siatkówce podczas wykonywania szybkich ruchów, np. nagłego zwrotu głowy.
Zrozumienie tego, w jaki sposób funkcjonuje układ równowagi, ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia zaburzeń równowagi. Jedną z manifestacji tych zaburzeń jest oscylopsja. Wynika ona z braku stabilności VOR, może ponadto towarzyszyć nabytemu oczopląsowi. Do zaburzenia odruchu przedsionkowo – ocznego mogą przyczynić się rozmaite anomalie neurologiczne, a zwłaszcza:
- zapalenie opon mózgowych,
- uszkodzenie nerwów mózgowych,
- uszkodzenia błędnika po zastosowaniu niektórych leków (np. gentamycyny),
- urazy głowy.
Częstą przyczyną oscylopsji jest oczopląs. Zaburzenie to polega na pojawianiu się mimowolnych ruchów gałek ocznych, wykonywanych pionowo, poziomo bądź obrotowo. Ruchy te mogą występować stale bądź pojawiać się jedynie podczas zmiany kierunku patrzenia. Oczopląs wrodzony pojawia się bezpośrednio po narodzeniu i trwa przez całe życie. Z kolei oczopląs nabyty jest konsekwencją rozmaitych schorzeń neurologicznych czy chorób błędnika – i takiej nabytej postaci oczopląsu towarzyszyć może oscylopsja. Do rozwoju oscylopsji w przebiegu oczopląsu nabytego mogą predysponować takie schorzenia jak stwardnienie rozsiane, guzy mózgu, urazy mózgu czy choroba Meniere’a, czyli tzw. wodniak błędnika.
Ponadto oczopląs nabyty może być efektem stosowania niektórych leków (np. preparatów przeciwdrgawkowych).
W jaki sposób rozpoznać oscylopsję?
Oscylopsja objawia się jako niewyraźne i skaczące widzenie, obserwowane obiekty mogą sprawiać wrażenie wibrowania lub trzęsienia się. Dodatkowo może pojawić się podwójne widzenia, problemy z koncentracją, wrażenie wirowania otoczenia. Takie uciążliwe objawy pojawiają się przede wszystkim podczas poruszania się, u niektórych osób objawy pojawiają się tylko przy określonym położeniu głowy, także podczas pozostawania w nieruchomej pozycji.
Oscylopsja bardzo często jest mylona z zawrotami głowy, jednak w odróżnieniu od zawrotów – znika po zamknięciu oczu lub w ciemnościach.
W celu zdiagnozowania oscylopsii wykonywane jest badanie okulistyczne, a także neurologiczne. Zalecane może być także wykonanie badań obrazowych z wykorzystaniem tomografu komputerowego bądź rezonansu magnetycznego. W diagnostyce różnicowej oscylopsji uwzględnić należy m. in. oczopląs wrodzony i inne postacie oczopląsu.
Leczenie oscylopsji
W przypadku, gdy przyczyną oscylopsji jest oczopląs nabyty, korzystny efekt może przynieść wdrożenie odpowiedniego leczenia, mającego na celu całkowite wyeliminowanie bądź złagodzenie objawów choroby podstawowej. Doraźne leczenie oscylopsji sprowadza się np. do zastosowania toksyny botulinowej, która hamuje przewodnictwo nerwowo – mięśniowe i umożliwia bardziej precyzyjną kontrolę mięśni gałek ocznych. Metoda ta jest jednak krótkotrwała (efekty utrzymują się do kilku miesięcy), ponadto toksyna botulinowa może utrudniać normalne poruszanie oczami. Inną metodą jest stosowanie specjalnych soczewek kontaktowych oraz okularów, a także wykonywanie specjalnych ćwiczeń stabilizujących wzrok.
Od redakcji:
Artykuł przygotowany przez zespół optometrystów, którzy odpowiedzialni są za realizację Poradnika Optometrysty Szkla.com. Zawarte w nim informacje o tematyce medycznej mają charakter poglądowy i nie mogą być traktowane jako profesjonalna porada lekarska – w tym celu należy skonsultować się z okulistą lub optometrystą.
Źródła informacji:
[1] Co okulista powinien wiedzieć o zawrotach głowy pochodzenia ocznego; Okulistyka po dyplomie, 05/ 2016
[2] Jadanowski K., Budrewicz S., Koziorowska – Gawron E., Zaburzenia gałkoruchowe w chorobach ośrodkowego układu nerwowego; Polski Przegląd Neurologiczny 2010, tom 6, 4, 202–211