Wówczas film łzowy nie jest rozprowadzany po powierzchni gałki ocznej z odpowiednią częstotliwością – a to prowadzi do przesuszenia oczu i rozwoju tzw. zespołu suchego oka. Ale to nie jedyna konsekwencja spędzania zbyt dużej ilości czasu przed telewizorem, smartfonem, tabletem czy laptopem. Za każdym razem, gdy korzystamy z takich urządzeń, nasze oczy poddawane są działaniu promieniowania niebieskiego – a to nie pozostaje neutralne dla naszego zdrowia.
Spis treści
Źródła promieniowania niebieskiego
Promieniowanie niebieskie to promieniowanie emitowane przez słońce, ale także przez urządzenia LCD czy oświetlenie LED. Promieniowanie niebieskie to promieniowanie wysokoenergetyczne, które ogniskuje się w plamce żółtej, czyli centralnej części siatkówki. Tu promieniowanie niebieskie pochłaniane jest przez barwnik melanopsynę. Nie jest to barwnik uczestniczący w procesie widzenia, odpowiada natomiast za niewzrokową reakcję na światło. Pod tym pojęciem kryje się m.in. regulacja cyklu dobowego.
W warunkach naturalnych melanopsyna reaguje na ilość światła niebieskiego emitowanego przez słońce.
Do południa natężenie promieniowania niebieskiego jest największe, co stanowi sygnał do większej aktywności; wieczorem natężenie światła niebieskiego spada – stanowiąc sygnał do odpoczynku. Obecnie ten naturalny rytm ulega zakłóceniu, co wynika ze stale wzrastającej ekspozycji na sztuczne światło niebieskie. Zaburzeniu rytmu dobowego towarzyszy przewlekłe zmęczenie, pogorszenie koncentracji, a także większa skłonność do depresji. Ale nie tylko – światło niebieskie oddziałuje bezpośrednio na melanopsynę, generując powstawanie wolnych rodników. A to zwiększa ryzyko rozwoju zwyrodnienia plamki żółtej, a także tzw. cyfrowego zmęczenia wzroku.
Wpływ światła niebieskiego na rogówkę oka
Rogówka leży na przednim końcu gałki ocznej i jest pierwszą strukturą, którą światło napotyka podczas przechodzenia przez oko. Niektóre badania wykazały, że wskaźnik przeżycia komórek nabłonka rogówki po napromieniowaniu światłem niebieskim zmniejsza się, ponadto niebieskie światło zwiększa wytwarzanie reaktywnych form tlenu (ROS) w komórkach nabłonka rogówki. Prowadzi to do rozwoju wspomnianego wcześniej zespołu suchego oka.
Wykazano ponadto fototoksyczność niebieskiego światła na komórkach nabłonka rogówki za pomocą eksperymentu hodowli komórek in vitro. Wyniki pokazują, że niebieskie światło w obszarze bliskiego ultrafioletu może wpływać na fazę mitotyczną komórek nabłonka rogówki w sposób zależny od dawki i czasu. Mikrokosmki na nabłonkowej warstwie nabłonka rogówki tracą wsparcie i stabilność filmu łzowego, co prowadzi do powstawania suchych oczu. Jednak działanie niebieskiego światła na rogówkę nie ogranicza się do komórek nabłonka rogówki. Napromieniowanie światłem niebieskim ma również znaczący wpływ na hamowanie aktywności komórek zrębu rogówki, która jest również zależna od dawki i czasu.
Badania wykazały, że działanie hamujące może być związane z wpływem niebieskiego światła na autofagię komórek zrębu rogówki.
Cyfrowe zmęczenie wzroku to konsekwencja zarówno wspomnianego wcześniej ograniczenia mrugania, ale także postępującego uszkodzenia komórek rogówki i spojówki. Objawy astenopii, czyli zmęczenia wzroku to:
- suchość i łzawienie oczu,
- bóle głowy,
- trudności w skupianiu wzroku,
- spowolniona akomodacja oka,
- nadwrażliwość na światło,
- zamazany obraz.
Wpływ światła niebieskiego na soczewkę oka
Soczewka zapewnia nie tylko prawidłowe widzenie w dali jak i w bliży, ale także może skutecznie filtrować krótkie fale świetlne w celu ograniczenia występowania uszkodzeń światła siatkówki. Soczewka zawiera białka strukturalne, enzymy i metabolity białkowe, które pochłaniają światło krótkofalowe. Te substancje i pochodne są dodawane do białka soczewki w celu wytworzenia żółtych pigmentów w białku soczewki, powodując, że soczewka stopniowo ciemnieje i zmienia kolor na żółty. Absorpcja niebieskiego światła przez soczewkę znacznie wzrasta, blokując w ten sposób potencjalne uszkodzenie siatkówki przez niebieskie światło.
Jednakże – chroniąc siatkówkę – soczewka musi ulec zmniejszeniu przezroczystości lub zmianie koloru, co prowadzi do powstania zaćmy. To dlatego ekspozycja na światło słoneczne jest uważana za czynnik ryzyka zaćmy. Do listy czynników ryzyka należy dopisać także częste korzystanie z takich źródeł światła niebieskiego jak ekrany LCD. Badania wykazały, że niebieskie światło może indukować wytwarzanie wolnych rodników w mitochondriach komórek nabłonkowych soczewki (hLEC), co może prowadzić do rozwoju zaćmy.
Wpływ niebieskiego światła na siatkówkę oka
Zwyrodnienie plamki żółtej to postępująca wraz z wiekiem choroba oczu, prowadząca do stopniowego pogorszenia jakości wzroku. Patogeneza makulopatii związanej z wiekiem (ARM), najczęstszej przyczyny utraty wzroku po 60. roku życia, jest w rzeczywistości skomplikowaną kombinacją obejmującą szereg czynników dziedzicznych i środowiskowych. Patologiczne zdarzenia komórkowe i molekularne leżące u podstaw fotochemicznego uszkodzenia światła w siatkówce, w tym apoptoza fotoreceptorów, zostały przeanalizowane w eksperymentalnych modelach zwierzęcych.
Przeanalizowano m.in. konsekwencje napromieniania wysokoenergetycznego w modelach zwierzęcych i hodowli komórkowej. Wykazano, że promieniowanie krótkofalowe (widmo rodopsyny) i zagrożenie światłem niebieskim (pik wzbudzenia 440 nm) mają duży wpływ na fotoreceptory oka, powodując uszkodzenia fotochemiczne i śmierć apoptotyczną komórek.
Jak zapobiegać uszkodzeniu wzroku spowodowanemu światłem niebieskim?
Nie brakuje powodów, aby chronić oczy przed promieniowaniem niebieskim. Ale jak to zrobić? Przede wszystkim – należy ograniczyć ekspozycję na światło niebieskie, skracając czas przebywania przed telewizorem, komputerem, tabletem czy smartfonem. Gdy nie jest to możliwe (np. w przypadku osób pracujących przed komputerem), warto pomyśleć o zamontowaniu filtra antyrefleksyjnego, który blokuje promieniowanie niebieskie.
Z kolei w smartfonie włączyć można funkcję filtrowania światła niebieskiego.
Kolejnym skutecznym rozwiązaniem jest stosowanie okularów ze specjalną powłoką antyrefleksyjną (powłoka Blue Blocker), która blokuje światło niebieskie oraz niebiesko-fioletowe. Dobrze jest pamiętać także o ochronie oczu przed negatywnym wpływem wolnych rodników – w tym celu warto sięgnąć po antyoksydanty chroniące wzrok, takie jak luteina i zeaksantyna, dostępne w postaci suplementów diety.
Od redakcji:
Artykuł przygotowany przez zespół optometrystów pod redakcją Mateusza Kryszaka, którzy odpowiedzialni są za realizację Poradnika Optometrysty Szkla.com. Zawarte w nim informacje o tematyce medycznej mają charakter poglądowy i nie mogą być traktowane jako profesjonalna porada lekarska – w tym celu należy skonsultować się z okulistą lub optometrystą.
Źródła informacji:
[1] Algvere PV., Marshall J., Seregard S., Age-related maculopathy and the impact of blue light hazard; Acta Ophthalmol Scand. 2006 Feb;84(1):4-15. [2] Zhi-Chun Zhao i wsp., Research progress about the effect and prevention of blue light on eyes; Int J Ophthalmol. 2018; 11(12): 1999–2003.