Genetyka sądowa to stosunkowo nowa i jednocześnie jedna z najszybciej rozwijających się dziedzin medycyny. Jej początki sięgają 1985 r. To właśnie wtedy zespół naukowców pod kierownictwem prof. Aleca Jeffeysa opracował nowatorską technikę identyfikacji DNA, znaną jako genetyczny odcisk palca. Już w 1986 r. została ona po raz pierwszy użyta w śledztwie. Dowód z badań DNA stał się podstawą do skazania sprawcy gwałtu i zabójstwa dwóch nastolatek w Wielkiej Brytanii. Obecnie, dzięki genetyce sądowej, możliwe jest zidentyfikowanie sprawcy przestępstwa nawet na podstawie pojedynczego włosa, czy też fragmentu naskórka.
Spis treści
Genetyka sądowa – co to jest?
Ogromny postęp naukowy i technologiczny w XX wieku sprawił, że analiza DNA mogła zostać wykorzystana do celów dochodzeniowych. W ciągu ostatnich 30 lat, za sprawą rozwoju coraz bardziej czułych technik identyfikacji materiału genetycznego, genetyka sądowa stała się jedną z najważniejszych części kryminalistyki. Obecnie jest ona wykorzystywana w następujących celach:
- ustalenia stopnia pokrewieństwa między osobami,
- analizy śladów biologicznych na miejscu zdarzenia,
- identyfikacji sprawców przestępstwa,
- identyfikacji szczątków i zwłok ludzkich,
- identyfikacji osób zaginionych oraz ofiar katastrof masowych.
Rozwój genetyki pozwolił na jednoznaczną identyfikację sprawców przestępstw, a co za tym idzie, zredukował liczbę błędów podczas dochodzeń kryminalistycznych. Dzięki wykorzystaniu metod identyfikacji DNA, obecnego na miejscu przestępstwa, możliwe stało się skazanie osoby rzeczywiście winnej zarzucanego jej czynu oraz uwolnienie osób niewinnych od podejrzeń.
Na czym polega genetyka sądowa?
Każdy człowiek posiada niepowtarzalny genotyp, a jego DNA ma unikalną sekwencję. Właśnie te różnice wykorzystuje genetyka sądowa. Genetyka sądowa korzysta z wielu metod nowoczesnej diagnostyki genetycznej, takich jak:
- analiza DNA – pozwala na porównanie materiału genetycznego z miejsca zdarzenia z sekwencją DNA osoby podejrzanej, co umożliwia pewne potwierdzenie lub wykluczenie jej niewinności,
- analiza polimorfizmu STR – STR, czyli technika analizy krótkich tandemowych powtórzeń, składających się z 1 do 6 nukleotydów, jest wykorzystywana od połowy lat 90. XX wieku. Stanowi istotne udogodnienie, ponieważ sprawia, że w niektórych sytuacjach możliwa jest rezygnacja z sekwencjonowania całego genomu. Do jej zalet należą niskie koszty i możliwość szybkiej analizy nawet ponad 20 markerów DNA jednocześnie.
- analiza polimorfizmów typu SNP (polimorfizmu jednego nukleotydu) – jest wykorzystywana w badaniach śladowych ilości materiału biologicznego oraz w celu przewidzenia cech fizycznych sprawcy.
Genetyka sądowa – analiza śladów biologicznych
Ślady biologiczne sprawcy (np. włosy, fragmenty naskórka czy też paznokci) na miejscu zdarzenia to jeden z najważniejszych dowodów rzeczowych w praktyce kryminalistycznej. Jednak zazwyczaj jest ich niezwykle mało. Dlatego, w celu ich powielenia wykorzystuje się techniki amplifikacji materiału genetycznego. Analiza śladów biologicznych na miejscu zdarzenia polega na ich ujawnieniu, ustaleniu rodzaju oraz pochodzenia gatunkowego, a także wykryciu zapisanych w nich cech, będących podstawą do identyfikacji sprawcy. Badanie DNA pochodzącego z miejsca przestępstwa pozwala na jego porównanie z DNA osoby podejrzanej, co w wielu przypadkach ma kolosalny wpływ na przebieg śledztwa i jest podstawą do wskazania osoby winnej zarzucanego jej czynu.
Sposoby ustalania pokrewieństwa
Jednym z zadań genetyki sądowej jest ustalenie stopnia pokrewieństwa. Badania te są najczęściej wykorzystywane w celu ustalenia ojcostwa, dużo rzadziej macierzyństwa. Obecnie są one wykonywane również na potrzeby ekspertyz sądowych. Badania genetyczne ustalające pokrewieństwo opierają się na analizie sekwencji mikrosatelitarnego DNA, które jest unikalne dla każdej osoby. Badania te cechują się wysoką czułością, a ich wynik pozwala na niemal stuprocentowe wykluczenie lub potwierdzenia ojcostwa lub macierzyństwa. Analiza mitochondrialnego DNA, a w przypadku mężczyzn – polimorfizm DNA związany z chromosomem Y (Y-STR), stanowi podstawę ustalania pokrewieństwa i analizy genealogicznej.
Przyszłość genetyki sądowej
Genetyka sądowa to dziedzina, która nieustannie się rozwija i obejmuje swoim zakresem coraz więcej metod diagnostycznych. Obecnie zmierza się głównie do przyspieszenia czasu analiz, a także większej automatyzacji procesów badawczych. Jednym z celów na przyszłość, jakie stawia sobie genetyka sądowa, jest możliwość analizy DNA jeszcze na miejscu zdarzenia, która z pewnością przyniesie daleko idące korzyści i usprawni pracę śledczych. Nie tylko znacznie skróci czas oczekiwania na wynik, ale również zmniejszy ryzyko zanieczyszczenia materiału genetycznego z miejsca zdarzenia. Dzięki czemu sprawcy przestępstw będą mogli być identyfikowani dużo szybciej, co z pewnością przyczyni się do istotnego zwiększenia poziomu bezpieczeństwa.
W ofercie Nowej Genetyki znajdują się zarówno anonimowe testy pokrewieństwa, jak i testy na ojcostwo. W ramach badań możliwe jest także potwierdzenie lub wykluczenie pokrewieństwa pomiędzy domniemanym rodzeństwem lub krewnymi dalszego stopnia.